Borsa, birikimlerini değerlendirmek isteyenlerin tercih edebilecekleri başlıca yatırım kanalları arasında yer alır. Diğer türdeşleri gibi bu yatırım kanalı da özgün işleyişe ve iç dinamiklere sahiptir. Bu nedenle borsaya ilk defa dahil olacak yatırımcıların temel konularda bilgi sahibi olması gerekir.

Borsa nedir?

Borsa, belirli kurallar çerçevesinde işleyen ve çeşitli menkul değerlerin alınıp satıldığı finansal yapıdır. Modern borsa yapılanması, şirketler tarafından sermaye toplama amacıyla kullanılır. Şirketler, bu amaç doğrultusunda hisselerini halka arz yoluyla borsada satar. Bireysel ve kurumsal yatırımcılar, benimsedikleri stratejilere uygun borsada işlem gören menkul kıymetleri alarak portföylerine ekler.

Borsada fiyatlar, arz ve talep dengesiyle belirlenir. Yatırımcılar, alım-satım kararlarını verirken adil ve şeffaf fiyat mekanizmasından faydalanır. Borsada işlem gören menkul kıymetlere yatırım yapan kişiler, portföylerinde yer alan varlıkları hızlı ve kolay biçimde nakde çevirebilir. Likidite özelliği, yatırımcıların ihtiyaçları doğrultusunda ellerindeki varlıkları satabilmelerine olanak tanır.

Borsa endeksleri, ülkenin ekonomik sağlığı hakkında fikir edinilmesini sağlayan önemli bir gösterge niteliğindedir. Diğer değişkenler sabitken endekste meydana gelen genel yükseliş trendi, ekonominin sağlıklı olduğuna işaret eder. Sıkça gerçekleşen dalgalanmalar ve süreklilik arz eden genel düşüşler ise tam tersi durumun belirtisi olarak tanımlanır.

Borsanın ekonomik sistemdeki rolü, yalnızca ülkenin genel ekonomik yapısına ışık tutmakla sınırlı değildir. Borsa, aynı zamanda finansal inovasyonu destekleyici konumda yer alır. Yeni finansal ürünler ve hizmetler, bu yapının desteğiyle gelişme imkânı bulur. Borsanın ekonomik sistemde üstlendiği bir diğer önemli rol, para ve sermaye piyasaları arasındaki bağlantıyı sağlamasıdır. Şirketler ve devletler, kısa vadeli fon ihtiyaçlarını para piyasasından karşılar. Uzun vadeli ihtiyaçları içinse borsaya yönelirler.

Borsada nasıl işlem yapılır?

Borsada işlem yapabilmek için atılması gereken adımlar şunlardır:

• Yatırım Yapılacak Şirketin Seçimi: Yeni başlayanlar için borsa işlemlerinin ilk adımı, araştırma yapmayı gerektirir. Çünkü rastgele alım emirleri vermek yerine akıllıca adımlar atılmalıdır. Bu kapsamda yatırım stratejisine uygun olarak hangi şirkete yatırım yapılacağı belirlenmelidir. Yatırım kararı alınırken şirketin mali yapısı, hisselerin geçmiş performansı gibi verileri içeren analiz raporları incelenmelidir.
• Aracı Kurumda Yatırım Hesabı Açılması: Borsada işlem yapılabilmesi için bir aracı kurumda yatırım hesabı açılması şarttır. Bankalara bağlı veya özel yatırım şirketlerinde hesap oluşturmak için kimlik bilgilerine ihtiyaç duyulur. Bu bilgiler sağlandıktan sonra yatırım sözleşmesinin kurulumuna sıra gelir. Hesap açıldığında ise ilk işlemlerin gerçekleştirilebilmesi için bir miktar para yatırılmalıdır.
• Alım Emrinin Verilmesi: İlk kez borsada işlem yapılacağına yönelik senaryonun üçüncü adımı, alım emrinin verilmesidir. Sürecin bu aşamasında, yatırımcı bir şirketin hissesini almak için belirli fiyattan satın alma emri verir. Yatırımcının verdiği emir, aracı kurum tarafından borsaya iletilir. Borsada, gelen emirler elektronik sistemler tarafından değerlendirilerek sıraya alınır.
• İşlemin Gerçekleşmesi: Borsada işlemin gerçekleşmesi için alım emrinin, uygun fiyatlı bir karşı emirle eşleşmesi gerekir. Eğer eşleşme mevcutsa, işlem hemen gerçekleşir. İşlem gerçekleştiğinde, yatırımcının hesabındaki bakiyeden hisse senedi fiyatı düşülerek satıcıya aktarılırken alınan hisse senetleri portföye eklenir.
• Portföy Takibi: Alım emri gerçekleşip 2 gün içerisinde takas sonlandığında, yatırımcı için portföy takibi süreci başlar. Bu aşamada piyasa hareketlerinin takibi gerekir. Hisse senedi fiyatının yükselmesi halinde alıcı kârelde eder. Aksi durumdaysa zarar riski ortaya çıkar.

Borsadaki temel yatırım araçları

Borsada nasıl yatırım yapılır? sorusunun ardından temel yatırım araçlarından bahsetmekte fayda vardır. İşte borsada işlem gören başlıca varlıklar:

Hisse senetleri

Hisse senedi nedir diyen bir yatırımcıya, şirketin sermayesinin belirli bölümünü temsil eden kıymetli evrak yanıtı verilebilir. Yatırımcılar, bu kıymetli evrakları portföylerine ekleyerek şirketin ortakları arasına katılır. Borsada en çok tercih edilen yatırım araçlarının başında gelen hisse senetleri aracılığıyla kârpayı ve sermaye kazancı elde edilmesi hedeflenir. Hisse senetlerinin değeri, şirketin ticari performansına ve piyasa koşullarına göre değişir.

Tahviller

Tahviller, şirketler veya doğrudan devlet tarafından çıkarılan borçlanma araçlarıdır. Yatırımcı, tahvil satın aldığında borç veren taraf haline gelir. Vade sonuna gelindiğinde, yatırdığı anaparayı faizi ile geri alır. Tahviller, sabit getiri sağlayan araçlardır. Dolayısıyla düşük riskli yatırım stratejileri benimseyen yatırımcıların öncelikli tercihleri arasındadır.

Hazine bonoları

Hazine bonoları, devlet tarafından kısa vadeli borçlanma ihtiyacını karşılamak amacıyla çıkarılır. Hazineye ait bonoların vadesi, genelde 1 yıldan kısa sürelidir. Hazine bonolarının risk seviyesi tıpkı tahviller gibi düşüktür. Bu nedenle risk almaktan kaçınan ve kısa vadeli yatırım planları uygulayan yatırımcılar için ideal yatırım araçları olarak nitelendirilir.

Yatırım fonları

Yatırım fonları, yatırımcıların birikimlerinin bir havuzda toplandığı ve profesyonel yöneticiler tarafından çeşitli finansal araçlarda değerlendirildiği yatırım türüdür. Yatırım fonlarının tercih edilmesindeki başlıca neden, sundukları çeşitlendirme avantajıdır. Fon içeriğinde hisse senedi, tahvil, emtia gibi birçok varlık bulunabilir. Yatırım amaçlı fonların risk seviyeleri genel olarak düşüktür.

Vadeli işlem sözleşmeleri

Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli türdeki varlığın gelecekteki bir tarihte, önceden belirlenen fiyattan alım-satımını yapma yükümlülüğü içerir. Söz konusu sözleşmeler, yüksek getiri potansiyeline sahiptir. Buna karşılık vadeli işlem sözleşmeleri, borsa işlem gören varlıkların en riskliliklerinden biri olarak ön plana çıkar.

Borsada yatırım yapmanın avantajları ve riskleri

Borsada yatırım yapmak, çeşitli avantajları beraberinde getirir. Örneğin:

• Borsada işlem gören hisse senetlerine yatırım yapılması durumunda yüksek getiri potansiyelinden faydalanılabilir. Bazı şirketler, dağıttıkları kârpayları ile yatırımcılarının yüksek kazanç elde etmelerini sağlayabilir. Bazı hisselerde ise ani fiyat artışlarıyla yüksek gelir imkânı yakalanabilir.
• Borsada, farklı coğrafyalarda veya sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere yatırım yapılabilir. Hatta portföy içeriğine hisse senetlerinin yanı sıra tahvil, fon, emtia gibi seçenekler sahil edilebilir. Çeşitlendirme imkânı sayesinde riskleri azaltmak mümkün hale gelir.
• Yatırımcılar, aracı şirketlerin sağladığı temel ve teknik analizler vasıtasıyla piyasanın genel gidişatı hakkında fikir sahibi olabilir. Analiz sonuçlarına göre portföyü güvende tutacak strateji değişiklikleri anında hayata geçirilebilir.
• Borsada işlem gören hisse senetleri, genelde yüksek likiditeye sahiptir. Yatırımcılar, istedikleri zaman bu durumdan faydalanıp portföylerindeki hisseleri alıp satabilir.

Borsada yatırım yapmanın beraberinde getirebileceği riskler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Ekonomik, politik ve küresel gelişmelere bağlı olarak piyasalarda dalgalanma meydana gelebilir. Bunun sonucunda yatırımcılar, beklenmedik kayıplarla karşılaşabilir.
• Yatırım yapılan şirketin finansal durumu kötüleşebilir veya aniden iflas gerçekleşebilir. Böyle bir senaryoda yatırımcılar, dramatik seviyelerde kayıplar yaşayabilir.
• Faiz oranlarının yükselmesi, tahvil fiyatlarında düşüşü beraberinde getirebilir. Faiz artışı, hisse senedi fiyatlarında da benzer etkiye yol açabilir.
• Spekülatif haberler, belirli deneyim seviyesinin altındaki yatırımcıların paniğe kapılmasına neden olabilir. Bir anda ortaya çıkan aşırı fiyat hareketleri, duygusal karar alma dürtüsünü tetikleyerek zarar potansiyelini artırabilir.

Yeni başlayanlar için borsa stratejileri

Yeni başlayanlar için ideal borsa stratejileri şöyle listelenebilir:

Uzun vadeli yatırım: Borsada kısa vadede yatırım yapıldığında, dalgalanmalardan etkilenme olasılığı yüksektir. Bu nedenle yeni başlayanlar açısından uzun vadeli yatırım stratejisi çok daha güvenlidir. Zira kaliteli ve büyüme potansiyeline sahip şirketlere yatırım yapılması, sermaye kazancı gibi kazanımları beraberinde getirir.

Çeşitlendirme: Tüm yatırım stratejisini tek bir varlık veya hisse üzerine kurgulamak risklidir. Bunun yerine farklı sektörlerde, büyüklükte ve risk seviyelerinde şirketlere yatırım yapılabilir. Risk seviyesini aşağıya çekmek için ayrıca tahvil ve bono gibi varlıklar portföye eklenebilir.

Temel ve teknik analizlerden faydalanma: Temel ve teknik analizler; şirketlerin finansal durumu, büyüme potansiyeli ve piyasa koşulları hakkında detaylı bilgi sahibi olma fırsatı sunar. Söz konusu analizlere bağlı kalarak yatırım yapılması, hatalı kararlar alınması ihtimalini minimize eder.

Risk toleransının belirlenmesi: Risk toleransı, yatırım sürecinde ne kadar kayba katlanılabileceğini gösterir. Bu nedenle başlangıç aşamasındaki yatırımcılar, öncelikli olarak kendi risk profillerini değerlendirmelidir. Böylece daha muhafazakâr veya cesur yatırım kararları bilinçli biçimde alınabilir.

Kaldıraçlı işlemlerden kaçınma: Kaldıraç uygulaması, yatırımı katlama potansiyeline sahiptir. Ancak risk seviyesi oldukça yüksektir. Genel anlamda borsadaki riskleri ve piyasa hareketlerini anlamadan kaldıraçlı işlemlerden uzak durmak yerinde bir stratejidir.

Borsada yatırım yapmaya başlamadan önce dikkat edilmesi gerekenler

Borsaya yatırım yapmaya başlamadan önce dikkat edilmesi gereken bazı temel noktalar mevcuttur.

• Yatırım stratejisi kurgulama başlamadan önce finansal hedefler belirlenmelidir. Bu kapsamda borsa yatırımından hangi amaçla, ne büyüklükte kazanç elde edilmek istendiğine odaklanılması faydalıdır.
• Borsada yatırım yapmadan önce temel bilgi seviyesini artırmakta fayda vardır. Finansal okuryazarlık seviyesini yükseltmek için güvenilirlik seviyeleri yüksek kurumların yayımladıkları eğitim materyalleri kullanılabilir.
• Borsada yatırıma başlarken geri dönüşüm zamanlamasına karar verilmelidir. Yüksek risk-yüksek kazanç stratejisini benimsemek isteyenler, kısa vadeli yatırım seçeneklerine yönelebilir. Getiri potansiyeli yüksek varlıklara yatırım ise uzun vadeli planlamanın belkemiğini oluşturur.
• Borsada yatırım yapmak isteyen yatırımcıların bir aracı kurumla çalışması gerekir. Aracı kurum seçiminde güvenilirliğin yanı sıra komisyon oranları, işlem hızı, müşteri desteği, platform özellikleri gibi detaylara odaklanılabilir.