Toplu iş sözleşmesi nedir?

İşçi tarafında işçi sendikasının, işveren tarafında ise işveren sendikası ya da sendikaya üye olmaksızın doğrudan işverenin olduğu iş sözleşmelerine “toplu iş sözleşmesi” denir. Toplu iş sözleşmesinin amacı, işçiler adına hareket gösteren sendikalar ile sendikalı/sendikasız işverenlerin toplu pazarlık sonucunda haklarını, menfaatlerini belirlenen süre içerisinde korumaktır.

İşçi ve işveren tarafları açısında toplu iş sözleşmesi yapmak, anayasal bir haktır. Bu sistem, özellikle işverenler karşısında bireysel sözleşmeler ile güçsüz kalabilecek işçilerin sendikalar vasıtasıyla daha güçlü haklar edebilmesini sağlar.

Toplu iş sözleşmeleri sayesinde işçi ve işverenlerin sosyal ve ekonomik durumları ve temel çalışma şartları belirlenir. Taraflar arasında uyuşmazlıklara çözümler üretilir. Toplu iş sözleşmelerinin süresi 1 yıldan az 3 yıldan fazla olamaz. Bu süreler işçi veya işveren tarafından uzatılıp kısaltılamayacağı gibi sözleşme süresinden önce de sona erdirilemez.

Kamu çerçeve protokolü anlaşması ne zaman imzalanıyor?

Ocak 2023’te Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Protokolü ile ilgili görüşmeleri sonuçlandırmak için görüşmeler yapıldı. Ocak ayında başlayan görüşmeler, 2023-2025 dönemi kamu toplu iş sözleşmesi ile ilgili olarak başladı. O süreçte hatırlanacağı gibi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, Türk-İş heyetini kabul etmişti. Böylelikle kamuda çalışan binlerce işçiyi ilgilendiren Kamu Çerçeve Protokolü Anlaşması’na ilişkin görüşmeler resmi olarak başlatılmıştı.

Yapılan görüşmelerde işçi sendikası temsilcileri asgari ücretin yükselmesinin yanı sıra taban ücretlerde bir artış gösterilmesi gerektiğini vurguladı. Aynı şekilde kamu alanındaki taşeron şirketlere bulunacak çözümlerle ilgili de konuşuldu. İşçi sendikalarının taleplerinin arasında geçici işçi, eş durumuyla ilgili tayin gibi sorunlara da çözüm üretilmesi gerektiği iletildi.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, Kamu Çerçeve Protokolü Anlaşması için görüşmelerin başladığını ancak deprem nedeni ile görüşmelerin askıya alındığını vurguladı. Bakan, görüşmeler tekrar başladığında ise hiçbir hak kaybı yaşanmayacağını aktardı. Kamu Çerçeve Protokolü Anlaşması, işçi ve işveren sendikaları temsilcileriyle yürütüldü. Kamu Çerçeve Protokolü Anlaşması’nın ne zaman imzalanacağı ise henüz resmi olarak açıklanmış değil.

Toplu iş sözleşmesi kanunu

Anayasanın 6356 sayılı kanununa göre toplu iş sözleşmesi yapmak, işçi sendikaları ve sendikalı veya sendikasız işverenler için temel bir haktır. Anayasanın 53. maddesine göre düzenlenen Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hakkında özel bir tanım yapılmamaktadır.

Toplu iş sözleşmesinin ne amaçlarla yapılabileceği, nasıl düzenleneceği ile ilgili hususlar, kanun koyuculara bırakılır. Toplu iş sözleşmesi hakkı sendikalara veya sendikasız işverenlere özerklik hakkı verir. Özerklik, taraflara kanun gibi geçerli olan kurallar koyabilme hakkının verilmesidir. Bu açıdan devlet araya girmeden taraflar, çalışma şartlarını kendi aralarında belirleyebilmektedir.

Toplu iş sözleşmeleri; iş yeri, grup, işletme ve çerçeve olmak kaydıyla farklı türlerde yapılabilir. İşçi sendikalarının toplu iş sözleşmesi yapabilmesi için bazı temel koşullar vardır. Sendikanın var olduğu iş kolundaki çalışanların %1’inin sendika üyesi olması gerekir. İşçi ve işveren sendikalarının veya sendikasız işverenlerin toplu iş sözleşmesi yapabilecek yetkiyi kazanabilmeleri için de Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na başvurmaları gerekir.

Toplu iş sözleşmesinin sona ermesi

Bir toplu iş sözleşmesinin sona ermesi için taraflarca belirtilen sürenin bitmesi gerekir. Sürenin dolmasının yanında sözleşmenin hükümsüz olması da benzeri bir sonuç yaratır. Tarafların yetki belgesi bulunmaması gibi özel durumlarda, bakanlık durumu tespit eder ve sözleşme hükümsüz hale getirilir.

Toplu iş sözleşmesinin sona erdiği koşullarda yeni bir sözleşme gelene kadar eski sözleşme şartları devam eder. Sözleşmenin tarafı olan sendikaların tüzel kişiliği sona erdiğinde ise toplu iş sözleşmeleri sona ermez. Yani sendikaların aktifliğinin durdurulması, iş yerinin iş kolunun değişmesi gibi durumlar sözleşmeyi sona erdirmek için gerekçe değildir.

Toplu iş sözleşmesinden kimler yaralanır veya yararlanamaz?

İşçi sendikasına üye olan işçiler, toplu iş sözleşmesinden sorunsuz bir şekilde yararlanır. Hatta iş sözleşmesi biten işçiler de toplu iş sözleşmesi süresi sonlanana kadar bu önemli sözleşmeden yararlanırlar. İşçi sendikasına üye olmayan işçiler dayanışma aidatlarını ödeyerek toplu iş sözleşmesinden faydalanabilirler.

Greve katılan işçiler, toplu iş sözleşmesinden yararlanamazlar fakat sendikanın bu konuda izin verme hakkı vardır. İşveren temsilcileri ve vekilleri sözleşmeye dahil olamazlar ancak sendika izni ile yine de dahil olabilme hakları bulunur. Öte taraftan toplu iş sözleşmesinde hususi olarak belirtilen işçiler sözleşmeden yararlanamazlar.